ادبیات خلاقانه و نوجوان امروز:

مقدمه

ادبیات هنر است؛ پدیده‌ای سرشار از خلاقیت که جهان و زندگی را از دریچه ی واژه ها نشان می‌دهد. ادبیات به‌خودی‌خود دلپذیر است و می‌تواند برای نوجوان منبع مهمی از شادی و سرگرمی باشد. خواندن داستان‌ها و شعرها به نوجوان کمک می‌کنند که بخواند، ببیند، فکر کند و در نتیجه خلاقیتش را پرورش دهد. اگر بخواهیم پرورش خلاقیت در نوجوان را بیشتر ارتقا دهیم و به حد کمال خود برسانیم باید نوجوان علاوه بر خواندن ادبیات، بتواند بنویسد و ادبیاتی خلاقانه ایجاد کند.

اما یک نوجوان چگونه می‌تواند نویسنده‌ای خلاق شود؟

یک نویسنده ی خلاق باید دنیایی داستانی بسازد، دنیایی آشکار از شخصیت‌ها و رویدادهایی که در واژه های نویسنده ظاهر می‌شوند. او باید با شخصیت‌های داستان ارتباط برقرار کند و خودش را جای آن‌ها قرار دهد که چه احساسی دارند، چگونه فکر می‌کنند و چه انتخاب‌هایی می توانند داشته باشند، که همه ی این ها نیاز به تخیل و خلاقیت دارد(Doyle, 1998).

تقویت تخیل؛ لازمه پرورش خلاقیت در نوجوانان

 از آنجایی که نویسندگی خلاق در عصر حاضر دغدغه ی بسیاری از دانشمندان است. در ارتباط با این موضوع مقاله‌ای را بررسی می کنیم که به تاثیر خلاقیت در نویسندگی متن پرداخته، نویسندگانِ این مقاله در سال۲۰۲۳ با انجام تحقیقاتی درباره نوجوانان ( میانگین سنی ۱۵ سال) بیان کردند که چطور می‌توان نویسندگانی خلاق پرورش داد وآن ها چگونه می‌توانند متنی خلاق بنویسند؟

اگر بخواهیم نوشتار خلاق دانش‌آموزان بهبود یابد، باید راهبردهای تفکر خلاق creative thinking strategies)) را از طریق آموزش‌های (فرا)شناختی پرورش دهیم و ظرفیت تصور و خیال‌پردازی نوجوانان را گسترش دهیم. بنابراین، درس‌های نویسندگی خلاق باید آموزش‌های فراشناختی و فرصت به کارگیری تخیل را با استفاده از تکالیف واقعی و معتبر به جای تکلیف «مدرسه‌محور» فراهم کند (ten Peze et al., 2023).

برای تقویت آموزش خلاق، معلمان باید فرصت‌هایی را برای تخیل فراهم کنند و توضیح دهند که چگونه تخیل و خیال می‌توانند به تغییر ایده‌های موجود به خلاقیت‌های اصلی منجر شوند (Schacter et al., 2006).

بنابر این می توان یک دوره آموزشی خلاقانه طراحی کرد که بر کیفیت متن و فرآیندهای نوشتن تأثیر بگذارد. (ten Peze et al., 2023)

در همین راستا مدل مهارت های فکریRJ در جهت تحقق این اهداف گام برداشته و پروتکل‌هایی طراحی کرده که به صورت عملیاتی اجرا شده و خلاقیت را در افراد، از جمله نوجوانان افزایش می دهد؛ یکی از تاثیرات این مدل افزایش مهارت های نویسندگی خلاق  در نوجوانان است. در ادامه به تشریح این مدل و چگونگی تاثیر آن بر نویسندگی خلاق می پردازیم:

نویسندگی خلاق با مدل RJ

در نشست نخست، سیستم فکری از منظر مدل RJ توضیح داده شد. اینکه هر سیستم داده هایی را از پیرامون خود به شکل داده های خام دریافت می‌کند؛ سپس درون سیستم فرایندهایی بر روی آن انجام می شود و خروجی هایی به شکل های گوناگون را تشکیل می دهد. داده هایی از راه حواس انسان به سیستم اندیشه وارد شده، از  طریق فرایندی به نام یادسپاری اطلاعات  را در بخشی به نام حافظه به خاطر می‌سپاریم و سپس اطلاعات بازیابی،  تجزیه-تحلیل و ترکیب شده و خروجی هایی ایجاد می کند. تک تک واژه هایی که  ازکودکی بخاطر سپرده ایم در حافظه ی ما ذخیره شده است . در هنگام نوشتن یا صحبت کردن همه ی آن واژه ها بازیابی شده، سپس تجزیه-تحلیل می شود که برای بیان مفهوم مورد نظر از چه واژه ای باید استفاده کرد و چطور آن واژه ها با هم ترکیب شوند؟ نویسنده ی خوب کسی است که بتواند واژه های مناسب را بازیابی کرده و به شکل مناسب تری ترکیب کند و خروجی خلاقانه ای داشته باشد که این حاصل تخیل است و این  را می توان نویسندگی خلاق نامید(Mohammad et al., 2014).

 نویسنده ی خلاق باید خلاقیت داشته باشد یعنی بتواند خلق کند. این خلق کردن از دو طریق اتفاق می افتد:

• هشیار : نوشتن شعر، داستان و.. …. به صورت هشیارانه و با انتخاب و ترکیب آگاهانه واژه ها که در سیستم آموزش ما، این قواعد به طور کامل آموزش داده می شود ولی منجر به تربیت شاعر و نویسنده نمی شود.
• ناهشیار : این نوع خلق کردن که ناگهان ترکیب واژه ها به ذهن شاعر سرازیر و جاری می شود مربوط به شاعران بزرگی همچون مولانا ، حافظ و.. است و اوج خلاقیت در نویسندگی.

مدل آرجی با طراحی پروتکل هایی ویژه ی داستان نویسی،  بخش تجزیه تحلیل سیستم فکری را تقویت می کند و با هماهنگ کردن بخش هشیار و غیر هشیار مغز، فرد به راحتی می تواند به صورت هشیار و ناهشیار شاعر و نویسنده شود. تمرین‌هایی با استفاده از دانش علوم اعصاب و کارکرد مغز طراحی شده که با انجام آن‌ها مغز به طور غیر هشیار یاد می گیرد تجزیه تحلیل کند و از خود واژه های سیستم فکری استفاده کرده شعر یا متن بنویسد. پس می توان گفت نوشتن یعنی خلق کردن از طریق واژه‌ها. در نهایت از این طریق می‌توانیم نوشتن خلاق که یک مهارت ارزشمند است را  در نوجوانان ایجاد کرده و آن‌ها را همچون حافظ، سعدی و مولانا به نویسندگانی خلاق تبدیل کنیم.

منابع:

Doyle, C. L. (1998). The writer tells: The creative process in the writing of literary fiction. Creativity Research Journal, 11(1), 29–۳۷٫ https://doi.org/10.1207/s15326934crj1101_4

Mohammad, S., Ramsheh, R., Nemati, B., & Younesi, V. (2014). Surveying alignment of the new definition of creativity with scholars definitions. 529–۵۳۶٫

Schacter, J., Thum, Y. M., & Zifkin, D. (2006). How much does creative teaching enhance elementary school students’ achievement? Journal of Creative Behavior, 40(1), 47–۷۲٫ https://doi.org/10.1002/j.2162-6057.2006.tb01266.x

ten Peze, A., Janssen, T., Rijlaarsdam, G., & van Weijen, D. (2023). Instruction in creative and argumentative writing: transfer and crossover effects on writing process and text quality. Instructional Science. https://doi.org/10.1007/s11251-023-09647-3